Om Dwerghamster gedrag te begrijpen moeten we eerst gedrag in het algemeen begrijpen. Gedragsleer wordt ook wel ‘Ethologie’ genoemd, deze leer houdt zich bezig met het gedrag van dieren of mensen. Het gedrag van mensen en dieren wordt al heel lang bestudeerd en blijft een fascinerend onderwerp. Biologen kijken vooral naar de oorzaken van gedrag.
Om het gedrag van dieren te kunnen begrijpen moet je niet alleen goed observeren, maar ook weten uit welke biotoop een dier van nature afkomstig is. Een biotoop (Gr: bios – leven, topos – plaats) is een gebied met een uniform landschapstype waarin bepaalde organismen kunnen gedijen.De grootste fout die je kunt maken, is een hamster menselijke eigenschappen toekennen en het als een mens te behandelen. Dit klinkt misschien een beetje gek maar het gebeurd toch echt. Een voorbeeld: ‘Kijk nou hij is droevig, ik neem hem even uit zijn kooitje om hem wat aandacht te geven….’Terwijl het diertje gewoon slaperig is en met luie oogjes naar je zit te kijken en eigenlijk gewoon wil slapen.
Alle hamstersoorten zijn fysiologisch en gedragsgevoelig voor de fotoperiode (de duur van het daglicht). De lengte van daglichturen kan bijvoorbeeld leiden tot omkeerbare veranderingen in gewicht, vachtkleur, voortplantingsgedrag, darmflora, voedselvoorkeuren, mate van agressie, immuunfunctie en torpor of winterslaap (Duncan et al., 1985; Walton et al., 2011). Bij een 12:12 licht:donkercyclus (Mulder, 2012) blijven de hamsters constant in hun gedrag en ondervinden geen veranderingen naar aanleiding van de fotoperiode, ook fok resultaten blijven stabiel.
WAT IS GEDRAG?
Gedrag is een opeenvolging van handelingen die door een dier wordt uitgevoerd. De dwerghamster vertoont bepaald gedrag, pas nadat hij daartoe geprikkeld (gestimuleerd) wordt. Dat kan bewust maar zeker ook onbewust zijn. Gedrag kun je onderverdelen in:
- Aangeboren gedrag oftewel instinctief gedrag
- Aangeleerd gedrag oftewel ervaringsgedrag
- Getraind gedrag oftewel aangeleerd gedrag
Het is niet altijd helemaal duidelijk welk gedrag aangeboren is en welk gedrag aangeleerd is. Er zijn zowel aangeboren gedragingen die nog aangeleerd moeten worden. Je zult nu zeker denken: kun je een hamster iets aanleren….. Het antwoord daarop is ‘ja’. Uit onderzoek is gebleken dat je hamsters wel degelijk dingen kunt aanleren. Ik heb mijn hamsters een tijd lang steeds op dezelfde plek een zaadje gegeven, op een gegeven moment gingen ze vanzelf op die plek staan, wachtend op het zaadje. In principe is het zo: hoe primitiever de diersoort, hoe meer instinctief gedrag het vertoond. Primitief klinkt misschien een beetje negatief maar zo worden dieren genoemd die minder goed ontwikkeld zijn.
Vergelijk de hamster met een hond, dan is de hond natuurlijk veel beter ontwikkeld. Een hamstertje zal zich dus veel meer leiden door het instinctieve gedrag. Toch zie je bij de hamster ervaringsgedrag terug. Neem nou de inprentingfase, die bevindt zich bij de Russische Dwerghamster rond de derde levensweek. Als er tijdens deze periode te weinig aandacht aan het diertje wordt besteed m.b.t. het tam maken, laten wennen aan de hand en vooral aan de mens, dan zal dat op latere leeftijd problemen kunnen opleveren. Het diertje kan schichtig, bijterig en onhanteerbaar worden. Dit kun je er met veel moeite misschien wel uit krijgen maar het diertje zal nooit zo tam worden als een hamstertje waar meer aandacht aan is besteed tijdens de inprentingsfase.
Om stress bij hamsters te verminderen is het goed om bij het verschonen van de kooi een plukje oud nestmateriaal in de verschoonde kooi te plaatsen. Dit geeft de dieren de vertrouwde geur en voorkomt stress.
DE OORZAKEN VAN DWERGHAMSTER GEDRAG
Instinctief dwerghamster gedrag is erfelijk vastgelegd en voor een deel direct na de geboorte duidelijk zichtbaar. Het zijn eenvoudige handelingen welke worden aangestuurd door het instinct of de drift. Bij jonge hamstertjes kun je dit gedrag goed zien, zodra de moeder erbij gaat zitten gaan ze met z’n allen naar de tepel zoeken om te drinken.
Ook zoeken de jongen instinctief naar elkaars warmte, dit gedrag blijft nog lang zichtbaar zelfs als ze het nest verlaten hebben en ouder zijn zullen ze de warmte van hun broertjes/zusjes en/of partner opzoeken.
Ook op nog latere leeftijd zijn er gedragingen die nooit aangeleerd zijn. Voorbeelden hiervan zijn het gedrag rondom de plaats in de groep, de voortplantingsdrift en neem nou de wc hoek die de hamstertjes van jongs af aan hebben ….. Niemand die ze heeft verteld waar ze hun behoefte moeten doen. Naast de erfelijke bepaalde gedragingen, doet de hamster ook ervaringen op: hij leert. De aanleg voor dit leergedrag is wel erfelijk bepaald. Daarom is het afhankelijk van de diersoort of hij veel of weinig kan leren.
Een dwerghamstertje kun je dan ook niet veel aanleren het beperkt zich tot het laten wennen aan bepaalde dingen (vertrouwd maken). Toch wordt er gezegd dat je bijtende hamsters het bijten kunt afleren. Uit mijn ervaring blijkt dat je een dwerghamster makkelijker iets kunt aanleren dan afleren, neem het knagen aan de stof van de bank of aan het behang. Dit gedrag krijg je er nooit uit, en waarom niet? Omdat het instinctief gedrag is, de hamster heeft een drang om nestmateriaal te zoeken en als hij dat vindt zal hij het ook zeker proberen mee te nemen.
Met andere woorden hamsters zullen niet alle ervaringen omzetten in veranderend gedrag. De ervaringen die de hamster opdoet, kunnen positief of negatief zijn. De hamster kan op grond van die ervaringen leren en leerhandelingen verrichten. Positieve ervaringen zullen resulteren in het herhalen van de leerhandeling, hij heeft er immers iets aan (profijt van). Negatieve ervaringen moeten er voor zorgen dat de hamster die handeling niet meer zal verrichten maar als het om instinctief gedrag gaat dan maken de ervaringen niet uit de hamster zal ze blijven herhalen.
Dit soort leren noemen we ook wel ‘conditioneren’. Neem nou exploratiegedrag, dit is het gedrag wat betrekking heeft op het zoeken naar voedsel, voedselpaden en vluchtwegen, dit zijn ook voorbeelden van aangeleerd gedrag. De versterking of onderdrukking van aangeboren gedrag is geschoold gedrag. Dit komt tot uiting na verdere training van de hamster. Dit is dan ook niet van toepassing bij de dwerghamsters.
Geluiden
Hamsters kunnen zowel infrageluid als ultrageluid waarnemen (0,1 – 46,5 kHz; Heffner et al., 2001) en ultrasone vocalisaties gebruiken voor communicatie (20 – 55 kHz; Fernández-Vargas en Johnston, 2015). Verschillende soorten hamsters gebruiken verschillende frequenties (Floody, 2018). Antropogene (door de mens gemaakte) bronnen van infrageluid zijn onder meer airconditioners, ventilatoren, zware machines en windturbines (Persinger, 2014), maar ook het geluid van lopen water. Deze infrageluiden kunnen stress bij de dieren veroorzaken. Je kunt deze geluiden maskeren door achtergrond muziek op te zetten.
Agressie
Agressief gedrag kan veroorzaakt worden door stress, een verkeerde huisvesting, verkeerd hanteren, maar ook door de periode van het jaar. Uit onderzoek is gebleken dat als de dag korter wordt en hamsters dit merken ze agressiever gedrag kunnen gaan vertonen (Fleming et al., 1988), zie hiervoor ook Torpor en de winterverlamming.
AFWIJKEND DWERGHAMSTER GEDRAG
Afwijkend gedrag ontstaat niet zomaar er is bijna altijd een oorzaak voor. Vaak is er iets mis gegaan in een heel vroeg stadium van de ontwikkeling van het hamstertje. Afwijkend gedrag kan ontstaan door een tekort of overmaat aan prikkels. Hamsters gaan dan dingen doen die op het oog helemaal zinloos lijken. Het vertoonde gedrag is dan in principe wel normaal, maar niet in deze specifieke situatie. Bij een tekort aan prikkels gaan hamsters vaak ‘stereotiep gedrag’ vertonen. ‘Stereotiep gedrag’ is een soort reactie op verveling en meestal een signaal dat het dier zijn natuurlijk gedrag niet kan vertonen (ijsberen van de IJsbeer bijvoorbeeld). Als ‘stereotiep gedrag’ langdurig aanhoudt (dus als je niet ingrijpt), kan het onomkeerbaar worden. Het diertje komt er dan niet meer vanaf.
GEDRAGSSTOORNISSEN
Hieronder worden enkele gedragsstoornissen besproken. Deze aandoeningen hebben een erfelijk karakter en kunnen dus overgedragen worden van generatie op generatie.
CONFLICTGEDRAG
Dit ontstaat door een overmaat aan prikkels. Het zijn vaak nutteloze handelingen die worden verricht. Het ontstaat vaak net op de grens van gedrag dat wel hoort in deze situatie en gedrag dat helemaal onlogisch is voor deze situatie. Het diertje staat bijvoorbeeld op de grens van vluchten of aanvallen. Zo kan het bij hamsters gebeuren dat als er te veel commotie in het verblijf ontstaat, hij in één keer blijft staan en zich energiek gaat poetsen.
APATHIE
Een normale hamster zal onder normale omstandigheden al zijn gedragingen vertonen. Hij zal alle gedragingen vertonen die bij zijn diersoort horen, zich wassen, rondlopen, in zijn radje rennen, graven etc. Bij gebrek aan prikkels kan het diertje helemaal geen gedrag vertonen en dat noemt met ‘apathie’.
NATUURLIJK DWERGHAMSTER GEDRAG
Het primaire doel van gedrag is gericht op overleven. De overlevingsstrategie geldt voor het individu, de groep en vervolgens de soort. Ten eerste moet de hamster overleven als individu. Hiervoor heeft hij een bepaalde voedingsdrang, zoekt naar goede levens- omstandigheden en vertoond verdedigingsgedrag. Ten tweede moeten de diertjes als een groep weten te overleven, voor de Russische Dwerghamster zal die eerder als paartje zijn. Hiervoor vertonen ze sociaal gedrag, dat ze op vroege leeftijd leren. Ten derde zullen de diertjes moeten overleven als soort en daarvoor hebben ze hun territoriumgedrag en voortplantingsgedrag ontwikkeld. Bij natuurlijk gedrag moet je denken aan:
- Sociaal gedrag, groepsgedrag en samenlevingsvorm
- Eetgedrag
- Vluchtgedrag
- Voortplantingsgedrag
- Overige gedrag
– comfortgedrag
– exploratiegedrag
De meeste hamsters zijn in de avond en ‘s nachts actief, maar de Russische Dwerghamster wil overdag ook wel uit zijn hol komen. Daarom zijn ze ook goed geschikt als huisdier voor kinderen. Russische Dwerghamsters zijn vrij rustig. Het zijn geen snelle renners zoals de Chinese en de Roborovski dwerghamster, maar wat bedachtzamer in hun doen en laten. Ze zijn ook geen goede klimmers. Geuren vormen een belangrijk onderdeel van de communicatie tussen Russische Dwerghamsters onderling en ook die met hun verzorger. Daarom gebeurt het ook best vaak dat de hamster je niet herkent als je een andere zeep of parfum gebruikt. Ze hebben geurklieren op hun buik waarmee ze hun territorium markeren. De geurklier is te herkennen aan de verkleuring van de vacht op die plek. Aan de geur ervan kunnen de dieren elkaar herkennen. Bij mannetjes is de geurklier veel beter zichtbaar dan bij vrouwtjes.