TORPOR WINTER VERLAMMING

Alle hamstersoorten zijn fysiologisch en gedragsgevoelig voor de fotoperiode (de duur van het daglicht). De lengte van daglichturen kan bijvoorbeeld leiden tot omkeerbare veranderingen in gewicht, vachtkleur, voortplantingsgedrag, darmflora, voedselvoorkeuren, mate van agressie, immuunfunctie en torpor of winterslaap (Duncan et al., 1985; Walton et al., 2011). Bij een 12:12 licht:donkercyclus (Mulder, 2012) blijven de hamsters constant in hun gedrag en ondervinden geen veranderingen naar aanleiding van de fotoperiode, ook fok resultaten blijven stabiel.

In laboratoria is gemeten dat de hamsters in de winterperiode elke dag een tijd lang een verminderde lichaamstemperatuur hebben). Zo’n periode begint ongeveer 30 tot 60 minuten voor zonsopgang en duurt gemiddeld tussen de 4 en 9 uur. Aan het eind van zo’n periode is de lichaamstemperatuur van de rus ongeveer 20°C. Dit is vrij onafhankelijk van de omgevingstemperatuur. Het maakt dus niet uit of de omgevingstemperatuur 5 of 15°C is, de hamster zal in beide gevallen een lichaamstemperatuur van 20°C bereiken. Het is zelfs bekend dat ook de temperatuur in de hersenen zo’n zelfde daling vertoont.

Veel dieren houden tijdens de winter een winterslaap, dit om de moeilijke omstandigheden die in de winter heersen makkelijker te doorstaan. Het is koud, er is weinig voedsel etc. De Russische Dwerghamster heeft hier een geheel andere oplossing voor gevonden: Torpor.

Russische dwerghamsters houden echter geen winterslaap en blijven de hele winter actief, maar hebben wel een andere mooie aanpassing die veel energie spaart, torpor genaamd. Torpor is een aanpassing die door veel dieren gebruikt wordt in hun rustperiode. Er wordt hiermee het verschijnsel bedoeld dat de lichaamstemperatuur tijdelijk daalt. Ook bij mensen komt dit voor, maar natuurlijk niet zo extreem als bij bijvoorbeeld Russische dwerghamsters.

Deze temperatuursverandering treedt echter niet elke dag op. Torpor wordt in de eerste plaats aangestuurd door de lengte van de daglicht periode, maar de omgevingstemperatuur heeft wel een invloed. In de eerste winter van een rus is het voldoende om de daglichtlengte te verkorten om torpor te laten optreden, maar in de tweede winter is echter naast een verkorting van de daglichtperiode ook een lagere temperatuur vereist. Ook ernstig voedselgebrek waardoor de diertjes meer dan 25% van hun lichaamsgewicht verliezen, kan er voor zorgen dat ze torpor vertonen.

Gedurende de torpor, liggen de diertjes opgekruld diep weggedoken onder hun nestmateriaal met de ogen dicht. In hun holen ervaren ze in die periode dan ook totaal geen licht. Wanneer ze aan het eind van de middag wakker worden en naar buiten gaan zien ze ook geen licht, want het is immers winter en de dagen zijn kort. Hierdoor blijft het wintergedrag en torpor gehandhaafd in het volgende etmaal.

In het voorjaar, als de dagen lengen, zullen ze op een gegeven moment wel weer licht zien als ze zich buiten hun burcht begeven en wordt de opmaak naar de zomerperiode weer ingezet. Tijdens torpor wordt de stofwisseling tot zo’n 30% teruggeschroefd. De frequentie van de hartslag en de ademhaling gaan ook duidelijk omlaag. De ademhaling wordt ook onregelmatig in die zin dat lange periodes met een lage ademhalingsfrequentie worden afgewisseld met korte periodes met een normale frequentie.

Vergeleken met winterslaap is torpor minder efficiënt als het om energiebesparing gaat. Toch kan torpor op lange termijn het energieverbruik met 67% doen afnemen. Dit komt deels door de verlaagde stofwisseling (40% besparing) maar ook doordat deze diertjes minder vaak hun nestje uit hoeven te komen om in een veel koudere omgeving te gaan eten (27% besparing), en ook hoeven ze dus minder voedsel te verteren wat ook weer energie spaart. Al spaart torpor dan wel minder energie dan winterslaap, diertjes die aan torpor doen kunnen wel nog dagelijks hun territorium verdedigen, sociale interacties aangaan, en dagelijks reageren op wisselende omstandigheden.

IS TORPOR HETZELFDE ALS SLAPEN?

Wetenschappers hebben zich lange tijd afgevraagd of russen ook echt slapen als ze in torpor zijn. De Nederlander Tom de Boer heeft daar in de negentigerjaren van de vorige eeuw uitgebreid onderzoek naar gedaan. Hij heeft laten zien dat in het algemeen het slaappatroon van hamsters enigszins lijkt op dat van mensen. Perioden van diepe slaap (NREM) worden afgewisseld met REM slaap. Mensen dromen in de REM slaap periodes en het is te verwachten dat hamsters hetzelfde doen. Of ze ook dromen van strenge keurmeesters, spannende avonturen met de kat of lekkere zonnepitten zullen we nooit weten.

Normaal zijn Russische dwerghamsters ongeveer 9,5 uur per dag wakker. De rest van hun tijd brengen ze slapend door, voornamelijk in diepe slaap. Overdag, als het licht is zijn ze 33% van de tijd wakker, maar ze komen dan lang niet altijd hun nestje uit. Ze draaien zich eens om, wassen zich of eten wat. Wanneer het donker is zijn ze 44% van de tijd wakker. Ze zijn steeds korte periodes wakker (gemiddeld 7,3 minuten) gevolgd door een korte slaap (9 minuten). Er zijn iets meer dan 3 waak/slaap periodes per uur. In het laboratorium is ontdekt dat wanneer de hamsters in wintervacht zijn, ze gemiddeld wat vaker in de daglichtperiode wakker zijn dan hamsters in zomervacht. Wanneer hamsters een tijdlang wakker gehouden worden, kan dat afgelezen worden aan bepaalde hersengolven in hun EEG tijdens de NREM fase. Die worden dan intenser en houden langere tijd aan. Hetzelfde wordt waargenomen als de diertjes in torpor zijn geweest. Wanneer de russen na hun torpor wakker gehouden worden, zijn deze hersengolven nog sterker en langer aanwezig. Het blijkt dus dat torpor niet echt op slapen lijkt, maar eerder slaapgebrek is. Later, wanneer de dieren weer op normale temperatuur zijn, wordt dit tekort aan slaap weer ingehaald. Dit verschijnsel werd voor het eers ontdekt in 1968 door Goldau and Klaus Hoffmann (Figala et al. 1968).

WAT GEBEURD ER TIJDENS EEN TORPOR?

De Stofwisseling daalt naar een minimum, deze kan wel met 40% dalen.
De hartslag verlaagt
De ademhaling verlaagt en vertraagt. Deze is dus langzamer en oppervlakkiger.
De lichaamstemperatuur verlaagt tot ca. 20*C. De hamster voelt dus koud aan.
Hamster voelt slap aan en heeft zijn oogjes dicht of half dicht.

WAT KUN JIJ MERKEN?

Hamster voelt koud en slap aan.
Kan iets magerder zijn dan normaal.
Hamster is niet goed wakker te krijgen.
Hamster eet en drinkt minder.

In oktober 2006 beweerde de Japanner Mitsutaka Uchikoshi dat hij 24 dagen in een winterslaap had doorgebracht nadat hij in slaap was gevallen toen het begon te sneeuwen. Doktoren die hem onderzochten beweerden dat zijn lichaamstemperatuur zou zijn gezakt tot 22°C. Als hij na zo’n toestand weer bijkomt kun je hem wat lauwwarm water met suiker geven of een beetje Brinta en vooral warm houden. Bedenk ook dat een Russische Dwerghamster alleen in Torpor gaat als de omstandigheden goed zijn.

In Torpor overlijden bij ons thuis

Russische Dwerghamsters kunnen bij ons thuis ook in Torpor gaan als de omstandigheden dit toelaten. Als ik ’s avonds geen kunstlicht aan heb in de hamsterkamer dan gaan de dieren bij mij standaard in wintervacht en vele ook in Torpor. De dieren voelen heel koud aan en zijn erg slap. Ik heb nog nooit meegemaakt dat een dwerghamster in Torpor komt te overlijden.

Is het erg als dieren in Torpor gaan?

Het is een natuurlijk fenomeen, toch zou ik het vermijden. Dieren die in Torpor zijn kun je vergelijken met dieren die in winterslaap zijn. Er gebeurt heel veel in het lichaam. Lichaamsprocessen veranderen en daarmee veranderd het gedrag van het dier. Er wordt een proces in gang gezet dat je niet zomaar kunt onderbreken. Als je een dwerghamster houdt in een omgeving die Torpor mogelijk maakt dan zal de hamster constant in Torpor gaan. Baasjes weten vaak niet wat er aan de hand is en maken het dier dan wakker, waardoor je een constante schommeling krijgt van in Torpor uit Torpor, daar is het lichaam niet op voorbereid met mogelijke gevolgen van dien.

Kan Torpor gevaarlijk zijn

Naar mijn mening kan Torpor zeker gevaarlijk zijn, maar met name voor oudere en zwakke dieren. Vooral ondervoeding kan hier een belangrijke boosdoener zijn. Baasjes gaan tegenwoordig erg zorgvuldig om met de voeding, sommige Russische Dwerghamster worden op een zeer karige natuurvoeding gehouden. Dergelijke dieren kunnen in de problemen raken als deze in Torpor gaan. Helaas is hier te weinig onderzoek naar gedaan, waardoor het gissen is wat er zou kunnen gebeuren. Hetgeen ik hier schrijf is gebaseerd op mijn eigen observaties en ervaring.

Ik heb weleens hamstertjes meegemaakt die zeer verzwakt waren en erg moeizaam uit Torpor kwamen. Zulke hamstertjes kunnen op een gegeven moment terwijl ze in Torpor zijn verder wegzakken tot ze niet meer wakker worden en overlijden.

Ik behandel deze hamstertjes op dezelfde manier als een gezonde hamster, maar afhankelijk van de ernst geef ik ze ook een heel klein beetje suikerwater. Hamsters en suiker is vloeken in de kerk, maar glucose is de snelste energie leverancier en kan als oppepper in dit geval het verschil maken.

Dwerghamster helpen uit Torpor te komen

Als jou hamstertje in Torpor is en je hem wilt helpen eruit te komen, blijf dan in eerste instantie rustig. Veel baasjes raken in paniek als ze hun hamstertje in Torpor aantreffen. Bedenk dat dit een natuurlijk proces is en niet op een luidruchtige manier verstoord mag worden. Waar alle lichaamsfuncties op een zeer laag pitje draaien, kan een schrikreactie grote gevolgen hebben.

Je kunt je hamstertje het beste in je handen nemen en hem in je handen vasthouden. Je hoeft niet perse te masseren, de warmte van je handen zal al helpen. Het verschilt per hamster hoe snel ze bijkomen, maar op een gegeven moment gaat je hamstertje zich meer bewegen en wordt hij steeds meer wakker.

Om Torpor te voorkomen moet de temperatuur van de kamer niet te laag zakken. Ook is het goed om het licht af en toe langer aan te laten. De dieren kunnen alsnog in wintervacht gaan, maar dat is niet erg. Pas bij gebrek aan licht en een lage temperatuur gaan ze in Torpor. Tot slot verwen je hamster met lekker eten zodat zijn energie weer op pijl komt.